Empatia - czym jest, skąd się bierze? Test na empatię

Mianem empatii określamy zdolność do współodczuwania, czyli do wczuwania się w stany emocjonalne innych osób. Oznacza to, że osoba empatyczna potrafi zrozumieć, co czuje drugi człowiek, wie, jak to jest znaleźć się w jej położeniu, spojrzeć na daną kwestię z jej perspektywy. Osoba empatyczna jest bardzo wrażliwa, delikatna, czuła, tolerancyjna ale również życzliwa i otwarta na innych ludzi. Skąd bierze się empatia, jak ułatwia nam życie oraz jak doskonalić w sobie tą cechę?

Skąd bierze się empatia?

Empatię w określonym stopniu ma każdy z nas, u jednych empatia jest bardzo silna, u innych znikoma. Skąd bierze się empatia? Najczęściej niejako wynosimy ją z domu, czyli jest cechą, jaką obserwujemy u swoich rodziców i której się od nich uczymy na zasadzie modelowania, czyli naśladowania ich. Empatii oczywiście można się nauczyć, ale nie od razu. Nie należy bowiem wymagać od dziecka w wieku przedszkolnym, aby zrozumiało, co czuje kolega, którego uderzyło. Dlaczego? Ponieważ empatia (jako emocja) kształci się dopiero około 7 roku życia. Jest to naturalny etap rozwoju wtedy bowiem kształtują się emocje złożone, a empatia do takich właśnie należy.

Rozwój empatii

Empatia kształtuje się, jak wspomniano wyżej, dopiero około 7 roku życia. Do tej pory dziecko jest egocentrykiem: stawia siebie zawsze w centrum, zdaje się nie zauważyć, że inni mają nieco inne odczucia niż ono. Dziecko chce coś dostać od razu, nie potrafi zrozumieć, że mama źle się czuje i nie może iść z nim na spacer. Dla małego dziecka jego punkt widzenia jest jedynym, jaki dostrzega, np. gdy mówi do rodzica: "Zobacz, jak ładnie rysuję" i opiekun, zajęty czymś innym mówi: "Widzę, bardzo ładnie", dziecko uznaje, że rodzic naprawdę to zobaczył i myśli zupełnie tak, jak ono. Nie ma w tym jednak niczego nieprawidłowego, dziecięcy egocentryzm jest zjawiskiem rozwojowym, co oznacza, że stanowi prawidłowy etap rozwoju dziecka i jego pojawienie się jest normą. Gdy jednak dziecko kończy 7 roku życia, jego myślenie zaczyna się zmieniać. Pojawiają się nieco bardziej złożone operacje myślowe, dziecko zaczyna rozumieć proste metafory, zaczyna myśleć abstrakcyjnie, wyobrażać sobie coś bardziej niż wcześniej. Zaczyna również dostrzegać, że inni mogą czuć w danej sytuacji coś innego, ich emocje mogą być zupełnie inne, np. gdy uderzy kolegę, który mu dokuczał, poczuje ulgę, ale on może być smutny, bo coś go boli. To właśnie początki empatii u dziecka i ważny czas dla nas, rodziców. Naszym zadaniem jest empatie doskonalić, ponieważ to cecha bardzo ważna i przydatna w wielu dziedzinach życia. Dlaczego? O tym poniżej.

Empatia - znaczenie

Jakie płyną korzyści z wysokiego poziomu empatii? Przede wszystkim cecha ta sprawia, że jesteśmy bardziej wrażliwi na potrzeby i uczucia drugiego człowieka. Pozwala nam to lepiej zrozumieć ludzi, sprawia, że jesteśmy bardziej ugodowi ale nie ulegli, bardziej unikający kłótni i spięć, potrafimy je załagodzić. Osoby empatyczne są doskonałymi negocjatorami i mediatorami. To urodzeni słuchacze, słuchają aktywnie i potrafią świetnie doradzać, jednocześnie nie urażając nikogo. Są ludźmi bardzo asertywnymi ale i kreatywnymi, patrzą bowiem na jedną sprawę z wielu stron, co daje im pełniejszy obraz. Empatia jest cechą, która przydaje się w życiu prywatnym ale i zawodowym. Osoby o wysokim poziomie empatii mogą zastanowić się nad zawodem:

1. psychologa,
2. terapeuty,
3. lekarza,
4. pielęgniarki,
5. położonej,
6. nauczyciela.

Osoba empatyczna może być także doskonałym szefem: empatyczny kierownik lepiej zrozumie swoich podwładnych, będzie dla nich bardziej wyrozumiały ale i będzie potrafił o wiele lepiej pokierować zespołem.

Test na empatię

Chcesz sprawdzić swój poziom empatii? Nic prostszego, odpowiedz na poniższe pytania i oszacuj go za pomocą podanego klucza.

1. Co sądzisz o bezpańskich zwierzętach?

• a) Były, są i będą. Nic na to nie poradzimy (1).
• b) Bardzo im współczuję, mam nadzieję, że każde z nich znajdzie kochający dom (2).
• c) Za wszelką cenę chcę coś zrobić dla nich, np. zorganizować zbiórkę karmy lub wziąć bezpańskiego zwierzaka i obdarzyć go miłością (3).

2. Twoja znajoma rozstała się z mężem, widać, że bardzo to przeżywa. Jak reagujesz?

• a) Pytam ją, czy mogę jej w jakiś sposób pomóc (2).
• b) To jej sprawa, nie zamierzam się wtrącać (1).
• c) Częściej ją odwiedzam, pozwalam się wypłakać, przynoszę domowej roboty ciasto, staram się ją pocieszyć ale nic na siłę (3).

3. Nowo poznana osoba zaczyna Ci się zwierzać. Co robisz?

• a) Staram się wysłuchać, co ma mi do powiedzenia i zareagować jakąś krótką odpowiedzią (2).
• b) Słucham jej uważnie, widocznie to dla niej istotne. Dokładam wszelkich starań, aby jej pomóc (3).
• c) Staram się jak najszybciej zakończyć rozmowę (1).

4. Ktoś z Twoich znajomych odniósł sukces co robisz?

• a) To jego sukces, nie mój, jeśli jest okazja to mu gratuluję i nic poza tym (1).
• b) Cieszę się tak, jakby to był mój sukces (3).
• c) To bardzo dobrze, gratuluję szczerze i to wszystko (2).

5. Uważasz, że potrafisz ocenić, co czuje dana osoba w konkretnym momencie?

• a) Oczywiście, praktycznie zawsze (3).
• b) Czasami (2).
• c) Raczej nie (1).

Podlicz punkty za konkretne odpowiedzi, znajdują się one w zawiasach. Sprawdź, jaki jest Twój poziom empatii. Jeśli zdobyłaś/eś do 5 punktów, Twój poziom empatii jest bardzo niski, rzadko wczuwasz się w emocje innych osób lub po prostu tego nie potrafisz. Cechuje się dość egocentryczne podejście do życia i drugiego człowieka. Mało interesuje Cię to, co czują i myślą inni, jesteś osobą mało tolerancyjną i dość upartą. Jeśli masz od 6 do 10 punktów, Twój poziom empatii jest przeciętny. Wiesz, że inni odczuwają inne emocje niż Ty, czasami nawet to zauważasz, koncentrujesz się jednak na tym, co dzieje się w chwili obecnej, masz dość realistyczne podejście do świata. Jeśli zaś Twój wynik to 11 punktów i więcej, gratulacje, masz bardzo wysoki poziom empatii, jesteś osobą wrażliwą na potrzeby i stany emocjonalne drugiego człowieka, potrafisz się w nie wczuwać, spojrzeć na wiele spraw z innej perspektywy, co sprawia, że jesteś osobą bardziej świadomą siebie oraz tolerancyjną.

Jak doskonalić empatię?

Chcesz doskonalić empatię u siebie lub swojego dziecka? Poniżej kilka ciekawych sposobów na to, jak rozwijać i pielęgnować tą cechę.

Jak doskonalić empatię u dziecka?

Pamiętaj, by proces doskonalenia empatii rozpoczynać u dziecka, które ukończyło 7 rok życia, wcześniej wykonywanie ćwiczeń nie ma większego sensu. Można za to uczyć dziecko rozpoznawania i nazywania emocji, np. mówiąc do swojego zezłoszczonego przedszkolaka: "Nie pozwoliłam Ci iść na dwór, ponieważ jesteś chory i boję się o Ciebie. Widzę, że jesteś zły i na pewno jest Ci smutno, prawda? Jak wyzdrowiejesz, pójdziemy na spacer, a teraz chodźmy poczytać tą książeczkę, którą dostałeś od babci, jestem bardzo ciekawa o czym ona jest". Pokaż dziecku, że rozumiesz, co czuje, nazywaj te emocje, możesz oczywiście zaopatrzyć się w literaturę dziecięcą na temat emocji. Książeczki edukacyjne w tej tematyce są różnorodne i projektowane przez specjalistów, co pozwoli Ci na posiadanie w domu nowoczesnej i fachowej pomocy.

A jak uczyć swoje starsze dziecko empatii, jak rozwijać w nim tą ważną i cenną cechę? Warto skorzystać z poniższych ćwiczeń:

• Zrób coś dobrego dla innych, co wymagało Twojej empatii, np. oddaj swoje ubrania z okresu ciąży potrzebującej ciężarnej, powiadom o tym dziecko, np. możecie wspólnie udać się do niej i wręczyć podarek. Powiedz dziecku dokładnie co robisz i dlaczego. Pamiętaj, dziecko uczy się przez naśladowanie!
• Daj dziecku znak, że rozumiesz jego odczucia, nie bagatelizuj ich, np. nie mów: "To był tylko stary miś, masz tyle innych zabawek". Jeśli Ty nie będziesz rozumieć i szanować uczuć dziecka, dlaczego ono ma rozumieć uczucia innych? Powiesz raczej: "Zgubiłeś swojego misia, rozumiem, że jest Ci bardzo smutno, pomogę Ci szukać, dobrze? A jeśli się nie znajdzie może znajdziemy inną zabawkę wśród tych, które masz, która chwilowo go zastąpi?". Wyraź zrozumienie dla emocji dziecka i pod żadnym pozorem, nie wyśmiewaj i nie umniejszaj jego smutku!
• Zachęć dziecko, by przekazało zabawki, którymi już się nie bawi, ubogiej rodzinie z dziećmi lub zanieście je do domu dziecka. Pokaż dziecku, że jego gest może sprawić komuś radość.
• Gdy w otoczeniu dziecka jest ktoś, kto potrzebuje pomocy i wsparcia, zachęć dziecko, by go udzieliło, np. powiedz: "Zobacz synku, Zosia jest smutna, bo się przewróciła, poczęstuj ją pierniczkiem, może poprawi się jej nastrój?" - pokaz dziecku, jak przyjemne może być sprawienie komuś radości. Po wszystkim powiedz: "Widzisz, jaka Zosia jest zadowolona? Pierniczek jej smakował, pewnie już zapomniała o bolącym kolanku i znów się uśmiecha. To dzięki Tobie ma teraz taki dobry nastrój".

Jak doskonalić empatię u siebie?

Chcesz doskonalić empatię u siebie? Zacznij więc od własnych emocji, od tak zwanej samoświadomości przeżywanych stanów emocjonalnych. Jak to zrobić? Zacznij zastanawiać się, co czujesz w danej chwili, nazywaj te emocje, rozpoznawaj je i obserwuj, jak się wtedy zachowujesz. Zacznij nazywać natężenie swoich emocji, np. gdy pokłóciłam się z Anią, byłam smutna, gdy jednak szef mnie skrytykował byłam bardzo smutna, czułam się zawiedziona, chciało mi się płakać lub gdy dostałam prezent od znajomych z pracy byłam szczęśliwa, zadowolona, gdy jednak moje dziecko dało mi laurkę, przepełniała mnie radość i duma.

Gdy będziesz osobą świadomą swoich emocji, będziesz wiedzieć, co czujesz i w jakiej sytuacji, o wiele prościej będzie Ci zrozumieć emocje innych ludzi oraz zaakceptować je. Warto zastosować także wobec siebie ćwiczenia, które zalecane są przy doskonaleniu empatii u dziecka: oddaj swoje nienoszone ubrania potrzebującym, popraw komuś nastrój każdego dnia ale i urządź zbiórkę dla domu dziecka, domu seniora czy schroniska dla zwierząt, wysłuchaj bliskiej osoby, która ma kłopoty, pomóż komuś bezinteresownie. Poza tym, że podniesie się Twój poziom wrażliwości i empatii, wykonasz dobre uczynki, które z pewnością - prędzej czy później - do Ciebie wrócą!